Marketing nima

Marketing nima

Marketing zamonaviy biznes dunyosining eng muhim tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. U mahsulot yoki xizmatni ishlab chiqaruvchi va iste’molchi o’rtasidagi ko’prik vazifasini bajaradi. Marketing – bu faqat reklama yoki sotish emas, balki mijozlar ehtiyojlarini aniqlash, qondirish va uzoq muddatli munosabatlar o’rnatish san’atidir.

Marketing tushunchasi va tarixi

Marketing ta’rifi

Marketing – bu mijozlar uchun qiymat yaratish, etkazish va almashinuv jarayonlari orqali tashkilot va uning manfaatdor tomonlari uchun foyda keltiradigan faoliyat, institutlar to’plami va jarayonlardir.

Marketing tarixi

1900-1930 yillar: Ishlab chiqarish davri

  • Asosiy e’tibor mahsulot ishlab chiqarishga qaratilgan
  • «Yaxshi mahsulot o’zini o’zi sotadi» tamoyili

1930-1950 yillar: Sotish davri

  • Raqobat kuchayishi
  • Sotish va reklama usullarining rivojlanishi

1950-1990 yillar: Marketing davri

  • Mijozlar ehtiyojlariga e’tibor
  • Bozor tadqiqoti va bo’laklarga ajratish

1990-hozirgacha: Munosabatlar davri

  • Mijozlar bilan uzoq muddatli munosabatlar
  • Raqamli marketing va shaxsiylashtirish

Marketing turlari

1. Korxonalararo Marketing (B2B)

Korxonalararo marketing – bir biznes boshqa biznesga mahsulot yoki xizmat sotishi.

Xususiyatlari:

  • Uzun sotish tsikli
  • Murakkab qaror qabul qilish jarayoni
  • Yuqori qiymatli bitimlar
  • Professional munosabatlar

2. Biznes va Iste’molchi Marketing (B2C)

Biznes va iste’molchi o’rtasidagi marketing.

Xususiyatlari:

  • Qisqa sotish tsikli
  • Hissiy qarorlar
  • Ommaviy marketing
  • Brend sodiqligining ahamiyati

3. Iste’molchilararo Marketing (C2C)

Iste’molchilararo marketing – OLX, Uzum Tez kabi platformalar.

4. To’g’ridan-to’g’ri Iste’molchiga (D2C)

Ishlab chiqaruvchining to’g’ridan-to’g’ri iste’molchiga sotishi.

Marketing strategiyalari

1. Bo’laklarga ajratish, Nishonlash, Joylashish (STP)

Bo’laklarga ajratish

Bozorni bir xil ehtiyoj va xususiyatlarga ega bo’lgan guruhlarga bo’lish:

Demografik bo’laklarga ajratish:

  • Yosh: 18-25, 26-35, 36-45, 45+
  • Jins: Erkak, Ayol
  • Daromad: Past, O’rta, Yuqori
  • Ta’lim: O’rta, Oliy

Geografik bo’laklarga ajratish:

  • Viloyatlar: Toshkent, Samarqand, Buxoro
  • Shahar/Qishloq
  • Iqlim sharoitlari

Psixografik bo’laklarga ajratish:

  • Hayot tarzi
  • Shaxsiyat xususiyatlari
  • Qadriyatlar va e’tiqodlar

Nishonlash

Eng mos bo’lak(lar)ni tanlash va ularga e’tibor qaratish.

Joylashish

Mijozlar ongida mahsulot/brend o’rnini belgilash.

2. Marketing Aralashmasi (4P)

Mahsulot (Product)

Mahsulot turlari:

  • Asosiy mahsulot (fizik xususiyatlar)
  • Qo’shimcha xizmatlar (kafolat, yetkazib berish)
  • Ramziy qiymat (obro’, maqom)

Mahsulot hayot aylanishi:

  1. Joriy etish – 15% bozor ulushi
  2. O’sish – 35% bozor ulushi
  3. Pishish – 40% bozor ulushi
  4. Pasayish – 10% bozor ulushi

Narx (Price)

Narxlash strategiyalari:

StrategiyaTavsifQo'llanilishYuqori narx strategiyasiYuqori narxHashamatli brendlarKirish narxi strategiyasiPast narxYangi bozorga kirishRaqobat narxi strategiyasiRaqobatchilar narxiBarqaror bozorlarQiymat asosidagi narxlashQiymat asosidaNoyob mahsulotlar

Joy (Place)

Tarqatish kanallari:

  • To’g’ridan-to’g’ri sotish: 25%
  • Chakana savdo: 45%
  • Onlayn platformalar: 20%
  • Distributorlar: 10%

Reklama (Promotion)

Reklama turlari va samaradorligi:

Marketing Kanallari Samaradorligi (ROI)
=====================================
Elektron pochta Marketing:  4200% ROI
SMS Marketing:              3600% ROI
Ijtimoiy tarmoqlar:         95% ROI
Televizor reklamasi:        78% ROI
Radio:                      65% ROI
Gazetalar:                  45% ROI

Raqamli Marketing

Raqamli Marketing Statistikalari (2024)

Jahon raqamlari:

  • Internet foydalanuvchilar: 5.16 milliard (64.6%)
  • Ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilar: 4.8 milliard (59.9%)
  • Mobil internet: 4.88 milliard (60.6%)

O’zbekiston raqamlari:

  • Internet kirib borishi: 78.2%
  • Ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilar: 12.5 million
  • Elektron tijorat o’sishi: 45% yillik

Raqamli Marketing Kanallari

1. Qidiruv Tizimi Optimallashtirish (SEO)

SEO statistikalari:

  • Organik trafikning 53.3% Google’dan keladi
  • Birinchi sahifadagi saytlar 95% trafikni oladi
  • Mahalliy SEO orqali 46% qidiruv amalga oshiriladi

2. Ijtimoiy Tarmoqlar Marketing

Platforma statistikalari (O’zbekiston):

PlatformaFoydalanuvchilarAsosiy yosh guruhiTelegram8.5 million16-34Instagram6.2 million18-29Facebook3.8 million25-44TikTok4.1 million16-24YouTube7.3 million18-35

3. Kontent Marketing

Kontent turlari va jalb qilish darajasi:

  • Video kontent: 120% ko’p jalb qilish
  • Infografika: 30x ko’p ulashiladi
  • Blog postlar: SEO uchun 434% samaraliroq
  • Podcast: 23% o’sish ko’rsatkichi

O’zbekistonda Marketing Holati

Bozor Tahlili

O’zbekistonning yalpi ichki mahsulot hajmi 101,6 milliard dollarni tashkil etdi, bu marketing xarajatlari uchun katta potentsialni ko’rsatadi.

Elektron tijorat bozor hajmi (2024):

Elektron Tijorat Bozor Bo'laklari
=================================
Moda va Go'zallik:       $234M (28%)
Elektronika:             $187M (22%)
Uy va Bog':              $156M (19%)
Oziq-ovqat va Ichimliklar: $125M (15%)
Kitoblar va Media:       $89M (11%)
Boshqalar:              $45M (5%)

Reklama xarajatlari (milliard so’m):

  • Televizor reklamasi: 890 milliard (45%)
  • Raqamli reklama: 756 milliard (38%)
  • Radio: 189 milliard (10%)
  • Bosma ommaviy axborot vositalari: 142 milliard (7%)

Muvaffaqiyatli O’zbek Brendlari

1. Artel

  • Mahalliy ishlab chiqarish
  • Kuchli brend kimligini yaratish
  • Innovatsiyaga e’tibor
  • Bozor ulushi: Maishiy texnikada 35%

2. Uzum Market

  • Tez o’sish (2021-2024)
  • Raqamli-birinchi yondashuv
  • Mijozlar tajribasiga e’tibor
  • GMV: $500M+ (2024)

3. Tashkent City

  • Yuqori darajadagi joylashish
  • Hayot tarzi marketing
  • Ijtimoiy tarmoqlarda faollik
  • Brend qiymati: $150M

Marketing Agentliklari va Xizmatlar

Yirik marketing agentliklari:

  1. BBDO O’zbekiston
    • Xalqaro tajriba
    • To’liq xizmat agentligi
    • Premium mijozlar
  2. Publicis
    • Ijodiy mukammallik
    • Raqamli transformatsiya
    • Ma’lumotlarga asoslangan yondashuv
  3. Mahalliy agentliklar
    • Madaniy tushunish
    • Iqtisodiy xizmatlar
    • Shaxsiylashtirilgan xizmat

Marketing Tadqiqotlari va Ma’lumotlar

Mijozlar Xulq-atvori Tahlili

Onlayn xarid qilish omillari:

Xarid Qilish Omillari (Foizda)
==============================
Narx:                    67%
Sifat:                   58%
Yetkazib berish:         45%
Brend ishonchliligi:     41%
Mahsulot sharhlari:      38%
To'lov qulayligi:        35%
Mijozlarga xizmat:       29%

Avlodlar bo’yicha marketing afzalliklari:

AvlodYoshMarketing KanaliXarid XulqiZ avlodi16-26TikTok, InstagramTez qaror, TrendyMinglik avlod27-42Instagram, FacebookTadqiqotchiX avlodi43-58Facebook, EmailQiymatga e'tiborBoom avlodi59+TV, RadioBrend sodiqi

ROI va KPI Ko’rsatkichlari

Marketing KPI’lari:

Asosiy KPI Ko'rsatkichlari
==========================
Mijoz Jalb Qilish Xarajati (CAC):
- B2C: $15-45
- B2B: $150-1200

Mijozning Umr Bo'yi Qiymati (CLV):
- Chakana savdo: $300-800
- SaaS: $1000-5000
- Avtomobil: $5000-15000

Konversiya Darajasi:
- Elektron tijorat: 2.86%
- Lid yaratish: 4.2%
- B2B: 1.84%

Kanal Samaradorligi:

KanalKonversiya DarajasiCPC (so'm)ROIGoogle reklamalari3.75%2,500400%Facebook reklamalari1.85%1,800250%Instagram reklamalari1.15%2,200180%Elektron pochta Marketing18.2%1504200%

Sanoat Bo’yicha Marketing Xarajatlari

Marketing byudjeti taqsimoti:

Sanoat Bo'yicha Marketing Byudjeti (% daromaddan)
================================================
Chakana savdo/Elektron tijorat:    7-12%
Texnologiya/SaaS:                  15-20%
Moliya xizmatlari:                 8-12%
Sog'liqni saqlash:                 4-8%
Ishlab chiqarish:                  3-7%
Ko'chmas mulk:                     5-10%

Kelajak Istiqbollari

Marketing Trendlari 2024-2025

1. Sun’iy Intellekt (AI)

AI ning marketing’dagi qo’llanilishi:

  • Bashoratli tahlil: 73% aniqlik yaxshilanishi
  • Chatbotlar: 24/7 mijozlarga xizmat
  • Shaxsiylashtirish: 19% sotuv o’sishi
  • Kontent yaratish: 60% vaqt tejash

2. Ovozli Qidiruv Optimallashtirish

Ovozli qidiruv statistikalari:

  • 2024 da ovozli qidiruv 50% o’sadi
  • Mahalliy biznes qidiruv 3x ko’payadi
  • Uzun kalit so’zlar ahamiyati ortadi

3. Kengaytirilgan Haqiqat (AR) Marketing

AR marketing afzalliklari:

  • Sotib olishdan oldin sinab ko’rish
  • 40% qaytarish darajasi kamayishi
  • 94% yuqori jalb qilish
  • Premium narxlash imkoniyatlari

4. Barqarorlik Marketing

Yashil marketing trendlari:

  • 73% minglik avlod eco-friendly brendlarni afzal ko’radi
  • Barqaror qadoqlash 67% muhim
  • Uglerod neytral yetkazib berish variantlari
  • Aylanma iqtisod tamoyillari

O’zbekiston Uchun Istiqbollar

2025-2030 prognozlar:

O'zbekiston Marketing Prognozlari
=================================
Raqamli Reklama Xarajatlari O'sishi:  +35% yillik
Elektron Tijorat Kirib Borishi:       25% 2030 ga qadar
Mobil Tijorat:                       80% elektron tijoratdan
Ijtimoiy Tijorat:                    $400M bozor
Influencer Marketing:                +150% o'sish

Rivojlanish Yo’nalishlari:

  1. Qishloq Marketing
    • Qishloq bozorlarini o’zlashtirish
    • Mobil-birinchi strategiyalar
    • Mahalliy til kontenti
  2. Fintech Marketing
    • Raqamli to’lovlarni targ’ib qilish
    • Moliyaviy savodxonlik
    • Ishonch yaratish kampaniyalari
  3. Turizm Marketing
    • Manzil marketing
    • Madaniy meros targ’ibi
    • Xalqaro tashrif buyuruvchilarni jalb qilish

Marketing O’qitish va Kadrlar Tayyorlash

Marketing Ta’limi Holati

Universitetlarda marketing:

  • Marketing mutaxassisligi: 45+ universitet
  • Yillik bitiruvchilar: 2,500+
  • Magistratura dasturlari: 15 universitet
  • MBA Marketing: 8 dastur

Professional sertifikatlashtirish:

  • Google Ads Sertifikati
  • Facebook Blueprint
  • HubSpot Marketing
  • Raqamli Marketing Instituti

Kadrlar Bozori

Marketing mutaxassislari bo’yicha talab:

Marketing Lavozimlari Ish Haqi Diapazoni (oylik, UZS)
====================================================
Kichik Marketolog:          3-8 million
Marketing Mutaxassisi:      8-15 million
Katta Marketolog:           15-25 million
Marketing Menejeri:         25-40 million
Marketing Direktori:        40-80 million
CMO:                       80-150 million

Talab qilinadigan ko’nikmalar:

  1. Raqamli Marketing (95% vakansiyalar)
  2. Ma’lumotlar Tahlili (78% vakansiyalar)
  3. Kontent Yaratish (65% vakansiyalar)
  4. Ijtimoiy Tarmoqlar (89% vakansiyalar)
  5. SEO/SEM (67% vakansiyalar)

Marketing Axloqi va Iste’molchilarni Himoya Qilish

Axloqiy Marketing Tamoyillari

Asosiy tamoyillar:

  • Halollik: Haqiqiy ma’lumot berish
  • Shaffoflik: Ochiqlik va aniqlik
  • Adolatlilik: Adolatli raqobat
  • Mas’uliyat: Ijtimoiy mas’uliyat

Iste’molchi Huquqlari:

  • Ma’lumot olish huquqi
  • Tanlash huquqi
  • Xavfsizlik huquqi
  • Shikoyat bildirish huquqi

Qonuniy Tartibga Solish

O’zbekistonda marketing qonunchiligi:

  • Reklama to’g’risida qonun
  • Iste’molchilar huquqlarini himoya qilish
  • Raqamli reklama standartlari
  • Ma’lumotlar maxfiyligi tartibga solinishi

Xulosa

Marketing zamonaviy biznes muhitida muvaffaqiyatning kaliti hisoblanadi. O’zbekiston bozorida marketing sohasining jadal rivojlanishi, raqamli texnologiyalar kirib kelishi va iste’molchilar ongi o’sishi kuzatilmoqda.

Asosiy xulosalar:

  1. Raqamli Transformatsiya: Raqamli marketing dominant holatga keldi va kelajakda ham o’sishda davom etadi.
  2. Mijoz-markazli Yondashuv: Mijozlarni markazga qo’ygan strategiyalar eng samarali natija bermoqda.
  3. Ma’lumotlarga Asoslangan Marketing: Ma’lumotlarga asoslangan qarorlar marketing samaradorligini sezilarli oshirmoqda.
  4. Mahalliy Moslashish: Global trendlarni mahalliy xususiyatlarga moslashtirishning ahamiyati ortmoqda.
  5. Integratsiya: An’anaviy va raqamli marketing kanallarini birlashtirish eng yaxshi natijalarni beradi.

Tavsiyalar:

  • Bizneslar uchun: Marketing strategiyasini raqamli transformatsiya bilan uyg’unlashtirishga e’tibor bering
  • Marketing mutaxassislari uchun: Doimiy o’qish va yangi texnologiyalarni o’zlashtirish zarur
  • Startaplar uchun: Samaradorlik marketing va ma’lumotlar tahliliga sarmoya qiling
  • Tashkilotlar uchun: Mijozlar tajribasi va brend qurishga uzoq muddatli yondoshing

Marketing sohasining kelajagi raqamli texnologiyalar, sun’iy intellekt va mijozlar bilan shaxsiylashtirilgan munosabatlarga asoslangan bo’ladi. O’zbekiston iqtisodiyotining rivojlanishi bilan birga marketing sohasida ham yangi imkoniyatlar va e’tiborli o’sish kutilmoqda.

Manbalar va Qo’shimcha O’qish

Rasmiy manbalar:

  • O’zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Statistika agentligi
  • O’zbekiston Marketing Uyushmasi
  • O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiy rivojlanish va kamchilikni qisqartirish vazirligi
  • Raqamli texnologiyalar vazirligi

Xalqaro manbalar:

  • American Marketing Association (AMA)
  • Digital Marketing Institute
  • Google Marketing Platform
  • Facebook Business Resources
  • Statista Global Consumer Survey
  • McKinsey Global Institute Reports

Mahalliy tadqiqot manbalar:

  • Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi
  • O’zbekiston iqtisodchilari uyushmasi
  • Toshkent iqtisodiy universiteti
  • Marketing va reklama agentliklari hisobotlari